Ergenlerde Yeme Bozukluğu

Ergenlerde Yeme Bozukluğu Nedir?

Ergenlerde yeme bozukluğu sadece kilo ve yemek yeme düzeni ile değil fiziksel, duygusal ve bilişsel sağlık ile yakından ilişkili bir psikolojik problemdir. Yeme bozuklukları, kişinin yemek, kilo ve beden algısıyla ilişkisini etkileyen psikolojik rahatsızlıklardır. Genellikle kişinin kendilik değerini yalnızca bedeni, kilosu veya yeme davranışları üzerinden değerlendirmesiyle başlar. Zamanla bu düşünce biçimi, yaşamın diğer alanlarını geri plana iter ve yoğun kaygı, suçluluk ya da utanç duygularına yol açabilir.

Ergenlik dönemi, hem bedensel hem de duygusal olarak büyük değişimlerin yaşandığı kritik bir dönemdir. Bu dönemde beden algısı, özgüven ve sosyal kabul gibi konular oldukça gündemdedir. Artan sosyal medya kullanımıyla birlikte ‘mükemmel bedene sahip olma’ baskısı da eklendiğinde, ergenlerde yeme bozukluğu tablosuna zemin hazırlanmış olur. Ancak iyi haber şu ki; yeme bozukluklarında etkili bir tedavi planı ile tam iyileşme mümkündür. Bu nedenle yeme bozukluklarının erken dönem belirtilerini fark etmek erken tanı ve tedavi için oldukça önemlidir. 

Beden Algısı ve Kilo Endişesi

Ergenlerde yeme bozukluğu temelinde sıklıkla beden şekli ve kilo ile ilgili aşırı kaygı bulunan karmaşık bir durumdur.

• Kişi, kendi değerini yalnızca kilosu veya beden görüntüsü üzerinden değerlendirebilir.
• Ayna karşısında sık sık kontrol etme ya da tamamen kaçınma eğilimi görülür.
• “Kendimi şişman hissediyorum” düşüncesi, gerçekte kilo ne olursa olsun yoğun bir rahatsızlık yaratabilir.

Bu düşünce biçimi, diyet yapmayı, aşırı egzersizi veya diğer kontrol davranışlarını tetikler.

Diyet ve Kontrol Döngüsü

Yeme bozukluklarında sık görülen bir durum, katı diyet kurallarına bağlı kalmaya çalışmaktır.

 Kişi:

• Belirli yiyecekleri “yasak” olarak görür.
  
• Kalori hesabına aşırı odaklanır.
  
• Yemeği olabildiğince ertelemeye çalışır.

Bu kısıtlamalar çoğu zaman aşırı yeme ataklarını (tıkınırcasına yeme) tetikler. Çünkü beden, yoksun bırakıldığı enerjiyi telafi etmeye çalışır. Kural bozulduğunda “kontrolü kaybettim” hissiyle suçluluk, utanç ve gizleme davranışları ortaya çıkar.

Tıkınırcasına Yeme (Binge Eating)

Tıkınırcasına yeme, kişinin kısa sürede kontrolsüz bir şekilde yemek yemesi durumudur. Bu ataklar genellikle:

• Olumsuz bir ruh hali,
  
• Diyet kuralının bozulması,
  
• Ya da stresli bir olay sonrasında yaşanır.

Atak sonrası yoğun suçluluk ve utanma duyguları görülür. Kişi, telafi amacıyla kusma, aşırı egzersiz ya da laksatif kullanımı gibi davranışlara başvurabilir.

Fiziksel ve Duygusal Etkiler

Ergenlerde yeme bozukluğu yalnızca yeme davranışını değil, ruh halini, ilişkileri ve yaşam kalitesini de etkileyen bir durumdur.

• Duygusal dalgalanmalar, konsantrasyon güçlüğü
  
• Sosyal ortamlardan kaçınma
  
• Partner, aile veya arkadaş ilişkilerinde zorlanma
  
• Yorgunluk, baş dönmesi, sindirim problemleri, hormonal dengesizlikler

Bu etkiler kişiden kişiye değişmekle birlikte, yeme davranışını sürdürme döngüsünü pekiştirir.

Yeme Bozukluklarının Çeşitleri

• Anoreksiya nervoza: Kilo alma korkusu ve zayıf olma isteğiyle aşırı kısıtlama.
  
• Bulimiya nervoza: Aşırı yeme (tıkanırcasına yeme) atakları ve ardından kusma, aşırı egzersiz gibi telafi davranışları.
  
• Tıkınırcasına yeme bozukluğu: Telafi edici davranışlar olmaksızın tekrarlayan aşırı yeme atakları.

Ergenlerde Yeme Bozukluğu Belirtileri

Ergenlerde yeme bozuklukları bazen fark edilmesi güç şekilde ortaya çıkabilir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin dikkat edebileceği bazı belirtiler şunlardır:

• Hızlı bir şekilde kilo kaybı veya kilo alımı: Kısa sürede belirgin kilo değişimleri fark edilir.
• Yemeklerle ilgili yoğun kaygı veya suçluluk hissi
• Sosyal ortamlarda yemek yemekten kaçınma: Arkadaşlarıyla yemek yerken rahatsız hissetme ya da tamamen kaçınma görülebilir.
• Sık sık diyet yapma veya “sağlıklı beslenme” takıntısı
• Ayna karşısında aşırı zaman geçirme
• Belirli kıyafetleri giymekten kaçınma: Bedenini saklama ya da beğenmediği bölgeleri gizleme amacıyla kıyafet seçimini kısıtlama görülebilir.
• Ruh hali değişiklikleri, içe kapanma, sinirlilik
• Kusma veya aşırı egzersiz yapma
• Her yemeğin içeriğini ve kalori miktarını hesaplama eğilimi artar. 
• Kilo kontrolü saplantı haline gelebilir ve tartılma davranışı günde birkaç kez tekrarlanabilir.

Yeme Bozukluğunun Nedenleri

Yeme bozukluklarının oluşumunda tek bir neden değil, birden fazla etkenin bir araya gelmesi rol oynar. Bu etkenler genellikle psikolojik, ailesel, sosyal ve biyolojik düzeyde birbirini besler.

• Psikolojik etkenler: Yeme bozuklukları çoğu zaman duygusal süreçlerle yakından ilişkilidir. Yeme bozukluğu için en güçlü risk faktörlerinden biri mükemmeliyetçiliktir. Duygularını düzenlemede zorluk yaşayan ve düşük benlik saygısına sahip kişiler de  risk altındadır. 
• Aile dinamikleri: Yeme bozuklukları, yeme bozukluğu olan ebeveyn veya kardeşleri olan kişilerde daha sık görülür.
• Sosyal etkiler: Günümüzde özellikle sosyal medya, “ideal beden” kavramını sürekli yeniden tanımlayarak gençlerin beden memnuniyetini olumsuz etkileyebilmektedir. Arkadaş çevresi, dış görünüm üzerine yapılan yorumlar ve toplumsal güzellik standartları da ergenlerin kendilerini yetersiz hissetmesine neden olabilir.

Tedavi ve Destek Süreci

Yeme bozuklukları sadece beslenme düzeniyle ilgili değil, duygusal düzenleme ve benlik algısıyla da yakından ilişkilidir. Bu nedenle tedavide multidisipliner bir yaklaşım gereklidir:

• Psikoterapi
• Beslenme danışmanlığı: Diyetisyen desteği ile dengeli beslenme alışkanlıkları yeniden öğrenilir.
• Tıbbi destek: Eğer ergenin kısa sürede aşırı kilo kaybı ya da kilo alımı varsa, bayılma, halsizlik, adet düzensizliği, düşük tansiyon, kalp çarpıntısı, mide-bağırsak sorunları veya ciltte solgunluk gibi fiziksel belirtiler ortaya çıkıyorsa, bir psikiyatri, endokrinoloji veya dahiliye uzmanına başvurulması gerekir.

Ebeveynlere Öneriler

• Çocuğunuzun kilosu veya görünümü hakkında yorum yapmaktan kaçının.
  
• Aile içinde yemekle ilgili baskı kurmayın.
  
• Duyguları hakkında konuşmaya teşvik edin.
  
• Sosyal medyada gördüklerini birlikte değerlendirin.
• Gerekirse profesyonel destek almaktan çekinmeyin.