Şema Terapi
- Yaşamınızda terk edilme korkusu, değersiz hissetme, başarısızlık korkusu, disiplinsizlik gibi sorunlar kendini tekrarlıyorsa,
- Bazı davranışlarınızın (erteleme, hayır diyememe, mükemmeliyetçilik gibi) size zarar verdiğini fark ediyor ama bunlardan nasıl kurtulacağınızı bilmiyorsanız,
- Size iyi gelmediğini bilseniz bile genellikle aynı kişilikte kişiler ile ilişki kuruyorsanız şema terapi size yardımcı bir psikoterapi ekolü olabilir.
Şema terapisi nedir?
Şema terapinin temelinde, kişinin kendisine, başkalarına ve dünyaya ilişkin algısını şekillendiren “şema” kavramı vardır. Şemalar, genellikle erken çocukluk döneminde karşılanmayan duygusal ihtiyaçlara veya travmatik deneyimlere yanıt olarak gelişir. Yetişkinlik dönemine gelindiğinde, düşünceleri, duyguları ve davranışları etkileyerek yaşamın çeşitli alanlarında problemlere yol açabilir.
Şema terapi, bilişsel-davranışçı terapi (BDT), psikodinamik psikoterapi, gestalt terapi gibi farklı psikoterapi yaklaşımlarını birleştiren bir psikoterapi ekolüdür. Şema terapi yaklaşımları ve şema terapi egzersizleri farklı psikoterapi ekollerinden gelmektedir.
Çocukluk dönemindeki duygusal ihtiyaçlar nelerdir?
- İstikrarlı ve öngörülebilir ilişkiler
- Özerklik ve özgürlük
- Güven duyma ve güvende hissetme
- Olduğumuz gibi kabul edilme ve değer görme
- İhtiyaç ve duyguları çekinmeden ifade edebilme
- Gerçekçi sınırlar
- Spontanlık ve oyun
Şemalar nelerdir?
Terapide ele aldığımız başlıca şemalara örnekler aşağıdaki gibidir.
Duygusal yoksunluk şeması: Çocukluk döneminde ebeveynlerden, bakım verenlerden veya önemli diğer kişilerden yeterli duygusal destek (sevgi, şefkat gibi) alınamaması sonucunda gelişir. Yetişkinlik döneminde sağlıklı ilişkiler başlatma ve sürdürme konusunda sorun yaşanmasına neden olabilir. Bu şemaya sahip kişide sıklıkla boşluk veya yalnızlık duygusu hakimdir. Bu şemanın temel karakteristiği diğer insanların onayını arama, güven sorunları, değersizlik hissi ve terk edilme korkusu şeklindedir.
İç içe geçme / bağımlılık şeması: Kişi diğer insanların desteği olmadan günlük yaşamın sorumluluklarını yerine getiremeyeceğine inanır. Yeteneklerinin veya becerilerinin yetersiz olduğuna dair bir inancı vardır. Çaresizlik duygusu yoğundur. Kendi başına karar vermesi ve sorumluluk alması gerektiğinde sorun yaşar. Ya sorumluluk almaktan kaçınır ya da başkalarına bağımlı hale gelir.
Başarısızlık şeması: Bu şema, kişinin temelde yetersiz, kusurlu veya sürekli başarısız olmaya mahkum olduğunu düşündüğü bir inanç sistemini yansıtır. Erken çocukluk döneminde yaşanan ve başarısızlıkla sonuçlanan deneyimler, sürekli eleştirilme veya kişisel veya toplumsal standartları karşılayamama durumlarına tepki olarak gelişebilir. Bu şemaya sahip birey mükemmeliyetçi olabilir, kendini sürekli eleştirebilir, risk almaktan kaçınabilir ve dışsal onay arayışında olabilir.
Sosyal izolasyon: Kişinin dünyanın geri kalanından izole olduğu, diğer insanlardan farklı olduğu veya herhangi bir grup veya topluluğun parçası olmadığı duygusunu içerir. Çocukluk dönemindeki reddedilme, terk edilme veya yetersiz sosyal destek gibi durumlar sonucunda gelişir. Yalnızlık duygusu, reddedilme korkusu, sosyal durumlarda güvende hissedememe, yetersiz sosyal beceriler bu şemaya sahip kişilerde sıklıkla görülür.
Duyguları bastırma şeması: Toplumsal beklentiler veya duyguları ifade etmenin kabul edilemez veya güvensiz olduğuna dair deneyimler sonucu kişi duygularını bastırmayı öğrenir. Bu şemaya sahip bireyler, spontan hareket etmede sorun yaşar. Böylece başkaları tarafından onaylanmama, utanç duygusu veya kişinin kontrolden çıkması kontrol edilmeye çalışılır. Öfke ve kıskançlık gibi zorlu duygular zararlı olarak görülür ve ifade edilmez. Sevinç, şefkat, cinsel heyecan, spontanlık gibi pozitif deneyimler de rahatsızlık vericidir. Kişi duygularını ve ihtiyaçlarını özgürce ifade etmekten kaçınır. Duygular değil rasyonellik ön plandadır.
Onay arayıcılık şeması: Bu şemaya sahip kişi, başkalarından onay ve kabul görmeye yönelik ciddi bir istek duyar. Bu nedenle kendi ihtiyaçları ve istekleri yerine, başkalarının görüşlerini ve ihtiyaçlarını ön planda tutar. Zihni başkalarının kendisi hakkındaki düşünceleri ile aşırı meşguldür. Hayır demekte zorlanır. Reddedilmeye karşı aşırı hassastır. Çevresi tarafından oldukça uyumlu olarak görülür. Benim için farketmez, sen bilirsin gibi ifadeleri sıklıkla kullanır.
Kendini feda şeması: Birey, sürekli olarak ve aşırı bir şekilde başkalarının ihtiyaçlarını ve isteklerini, kendi ihtiyaçlarının ve isteklerinin önüne koyma eğilimindedir. Bu şema güçlü olduğunda kişi, hayır demekte zorlanır, sınırlarını net bir şekilde çizemez. Başkalarının duygularından kendini sorumlu tutar. Kişi bu şekilde davranarak, başkalarının üzülmesini önlemeyi veya bencil hissetmekten kaynaklanan suçluluk duygusunu hafifletmeyi amaçlayabilir. Fedakarlığa aşırı önem verilen veya birey kendi ihtiyaçlarını önceliklendirdiğinde bencil olarak etiketlendiği bir ortamda yetişmek, bu şemanın gelişmesine zemin hazırlayabilir.
Terk edilme şeması: Önemli olan kişilerin destek ve ilgisinin istikrarsız ve güvenilmez olduğu bir ortamda büyüme sonucu gelişir. Duygusal açıdan dengesiz ve öngörülemez bakım verenlerle büyümek (örn. öfke patlamaları, bir ilgi gösterip sonra ilgisini kesme, fiziksel olarak mevcut olmama), yetişkinlikte bireyin duygusal veya fiziksel olarak terk edileceğine yönelik güçlü bir inanca sahip olmasına yol açar. Sürekli endişe ve korku hali, sevilen kişiye aşırı bağımlılık, yakın ilişkilerden kaçınma (yakın ilişki kurmazsam terk edilmem inancı ile), ilişkiyi sabote etme (zaten bir gün bitecek, bitmeden ben bitireyim inancı), başkalarının davranışlarını aşırı analiz etme, reddedilmeye karşı hassasiyet bu şema ile ilgili deneyimlerdir.
Şema terapide süreç nasıl ilerler?
Değerlendirme Aşaması:
- Danışanın baskın şemalarının belirlenmesi
- Bu şemaların günlük yaşamdaki etkilerinin incelenmesi
- Bu şemanın gelişiminde rol oynayan geçmiş deneyimlerin tartışılması
- Bu şemaya yönelik işlevsiz başa çıkma stratejilerinin neler olduğu ve bunların mevcut şemaları nasıl sürdürdüğünün belirlenmesi
2. Değişim / Müdahale Aşaması:
- Mevcut şemalara meydan okuma
- Yeni sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirme
- Şemaların duygu, düşünce ve davranış üzerindeki etkisini azaltma
Şema terapi teknikleri nelerdir?
Şema terapi danışmanlığı sürecinde farklı tekniklerden faydalanılır. Bu tekniklerden bazıları aşağıdaki gibidir.
Bilişsel Teknikler: Bilişsel-davranışçı terapiye (BDT) benzer şekilde şemalar ile ilgili olumsuz düşünce kalıplarını tanımlamayı ve bunları dönüştürmeyi içerir.
Davranışsal Teknikler: Yeni, daha sağlıklı ve işlevsel davranış kalıpları geliştirilmesine destek olacak davranışsal stratejileri içerir. Davranışsal teknikler, yeni beceriler öğrenmeyi, hedef belirlemeyi ve hedeflere ulaşmak için strateji belirlemeyi, korkulan veya kaçınılan durumlarla yavaş yavaş yüzleşmeyi içerebilir.
Sınırlı Yeniden Ebeveynlik: Bireyin çocukluk döneminde karşılanmayan duygusal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, terapistin ve daha sonra danışanın, “sınırlı yeniden ebeveyn” rolünü üstlenmesi anlamına gelir. Terapide destekleyici bir ortam sağlanarak danışanın duygusal ihtiyaçları anlaşılmaya ve karşılanmaya çalışılır.
İmajın Yeniden Yazılması: Şema ile ilgili geçmiş olumsuz deneyimlerin yeniden gözden geçirilmesini ve yeniden senaryolaştırılmasını içerir. Hayal gücü ile yapılan yeniden senaryolaştırma, geçmiş anının duygusal etkisini azaltmayı ve yeni bir bakış açısı kazanmayı sağlar.
Ev Ödevleri: Şema terapi seansları arasında yapılan günlük tutma, yeni öğrenilen başa çıkma stratejilerini pratik etme, düşünce kaydı tutma gibi alıştırmaları içerir. Ev ödevleri, seans sırasında edinilen bilgi ve farkındalığı günlük yaşama transfer etmeyi sağlar.
Duygusal teknikler: Şema terapi bireylerin duygu düzenleme becerilerine güçlü bir vurgu yapar. Şema terapi ve duygusal düzenleme, duygu odaklı bir yaklaşım sunarak duygusal farkındalığı, duyguları ifade etmeyi ve düzenlemeyi destekler. Özellikle anksiyete ve depresyon tedavisinde faydalıdır.
Şema terapi ve duygusal düzenleme
Şema terapi ile depresyon tedavisi: Şema terapi depresyon tedavisinde sıklıkla kullanılan etkili bir terapi yöntemidir. Tedavide depresyon ile ilişkili olan olumsuz düşünce kalıplarının bağlantılı olduğu şemalar belirlenir. Şemanın gelişiminde rol oynayan karşılanmayan duygusal ihtiyaçlar karşılanmaya çalışılır.
Şema terapi ile anksiyete tedavisi: Özellikle dayanıksızlık şeması anksiyete ve stres ile yakından ilişkilidir. Bu şema genellikle yaygın anksiyete bozukluğu (YAB), panik bozukluk, özgül fobi gibi anksiyete bozukluklarının temelinde yer alır. Şema terapi anksiyeteye yönelik duygusal farkındalık kazanılmasını destekleyen çalışmalar içerir.
Şema terapi bireysel terapide, çift ve aile terapisinde veya çocuk ve ergenler ile çalışırken kullanılabilir. Şema terapi ile çift terapisi, eşlerin kendi gelişim süreçlerinde karşılaştıkları bireysel zorlukların, bir başkası ile ilişki sürmeye olan etkisini ele almayı sağlar. Şema terapi ve çocuk psikolojisi şemaların oluşum döneminde müdahale sağladığı için oldukça önemlidir. Şema terapi ve ergen psikolojisi ise ergenlik döneminde oluşan şemaların düzenlenmesi ve çocukluk döneminden gelen şemaların kökleşmemesi için erken müdahale imkanı sağlar.
Şema terapi, mutlaka şema terapi eğitimi almış bir uzman tarafından yapılmalıdır. Şema terapi uzmanının gerekli teknik bilgiye ve deneyime sahip olması önemlidir. Şema terapi yüz yüze yapılabileceği gibi online da olabilir. Online şema terapi ile ofise gelemeyen danışanlar tedavilerine devam etme fırsatı yakalar. İzmir şema terapi uzmanları çoğu zaman uzaktan şema terapi danışmanlığı da vermektedir. Online şema terapi uygulamaları, yüz yüze uygulama ile tamamen aynıdır. Evden şema terapi desteği ile trafik veya başka bir nedenden dolayı ofise gelemeyen danışanların tedavi süreçleri aksamamış olur. İzmir şema terapi uzmanları hakkında daha detaylı bilgiye uzmanların web sitelerinden veya telefonla arayarak ulaşabilirsiniz.
Şema terapi kaynakları
Şema terapi kendi kendine yardım kitapları sayesinde şema terapi hakkında daha fazla bilgiye ulaşabilir ve pratik yapabilirsiniz.
- İçten Dışa Şema Terapi – Kendine Uygulama Kendine Yansıtma Rehberi
- Yaşam Tuzakları İçin Şema Terapi
- Hayatı Yeniden Keşfedin
- Mod Terapisi