Kabul ve Kararlılık Terapisi
Kabul ve Kararlılık Terapisi (KKT), ingilizce adıyla Acceptance and Commitment Therapy (ACT), psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan bilimsel temelli ve modern bir psikoterapi yaklaşımıdır. Steven C. Hayes tarafından 1982’den itibaren geliştirilen bu terapi yeni kuşak Bilişsel Davranışçı Terapi’lerden biridir. KKT, bilişsel davranışçı terapilerin bilinen etkili yöntemlerine ek olarak kabul ve farkındalık gibi unsurları da içinde barındırır. Adını temel mesajından alır. Temel mesajı “kişisel kontrolünüz dışında olanı kabul edin ve kararlı bir şekilde hayatınızı daha anlamlı hale getiren eylemlerde bulunun” şeklindedir. Bu psikoterapi yaklaşımının temellerini, kimler için uygun olduğunu ve güçlü yönlerini daha fazla anlamak için yazıyı okumaya devam edebilirsiniz.
ACT Terapisi Nedir ve Neyi Amaçlar?
ACT terapi, psikolojik esnekliği, zorlu duygu ve düşüncelerle başa çıkmak ve tatmin edici bir yaşam sürmek için önemli bir yaşamsal beceri olarak değerlendirir. Psikolojik esneklik, hayatın sürekli artan ve değişen taleplerine ve zorluklarına uyum sağlama ve bunlara etkili bir şekilde yanıt verme yeteneğini ifade eder. Aynı zamanda, zorlu duygu ve düşüncelere fazla odaklanmanın ve onları kontrol etmeye çalışmanın, kişiyi olmak istediği kişiden ve hedeflerinden uzaklaştırabileceğini öne sürer. Bu nedenle ACT, zorlu düşünce ve duyguları fark etmeye ve onları oldukları gibi kabul etmeye yardımcı olur. Böylece zorlu duygu ve düşüncelere rağmen davranış değişikliği konusunda kararlı olunabilir. Psikolojik esneklik sayesinde korku, endişe gibi duygular ve yapamam, başarısız olacağım gibi düşüncelere rağmen sizin için önemli olan davranışlarda bulunabilirsiniz.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Teknikleri
KKT seansları psikolojik esnekliği arttırmak amacıyla farklı psikolojik süreçlerden faydalanır ve altı temel süreci vardır. Bu süreçler aşağıda sıralanmıştır.
- Kabul: Rahatsızlık veya hoşnutsuzluk yaratan düşünceleri, duyguları ve deneyimleri oldukları gibi kabul etme yeteneğini ifade eder. Kabul, pasif bir eylem olarak düşünülmemelidir. Kontrolümüzde olmayan şeyleri kontrol etme mücadelesinden vazgeçmek ve dikkatimizi bizim için değerli olana yönlendirmek anlamına gelir.
- Bilişsel ayrışma (defüzyon): KKT bilişsel defüzyon teknikleri ile kişinin işe yaramayan veya olumsuz düşüncelerinden uzaklaşmasını hedefler. Böylece bu işe yaramayan düşünceler sadece zihinsel olaylar olarak görülür ve mutlak gerçekler olarak kabul edilmez.
- Şimdiki an farkındalığı (Mindfulness): Geçmiş ile ilgili düşüncelerde kaybolmak veya gelecek hakkında endişelenmek yerine, şimdiki anla meşgul olmayı içerir. KKT farkındalık teknikleri (mindfulness) şimdiki an farkındalığını geliştirmeyi amaçlar.
- Bağlamsal benlik: Kişinin kendisini daha geniş bir bakış açısından görmesine ve düşünceleri ve duygularıyla aşırı özdeşleşmemesine olanak tanır. KKT kendini kabul etmeyi ve aynı zamanda olunmak istenen kişi ile uyumlu ve değer odaklı adımlar atmayı sağlar.
- Değerler: Kişinin temel değerlerini ve kendisi için hayatta gerçekten neyin önemli olduğunu tanımlamayı içerir. KKT değerler çalışması ile danışanın daha anlamlı ve otantik bir yaşam sürmesi hedeflenir. KKT değerler odaklı terapi ile otantik bir yaşamı hedefler.
- Kararlı eylem: Rahatsızlık veya sıkıntı karşısında bile amaca yönelik ve değer odaklı eylemlerde bulunma becerisidir.
Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin Güçlü Yanları
Transdiagnostik bir yaklaşımdır. Transdiagnostik yaklaşım, psikolojik rahatsızlıkları tanı kategorileri ile sınırlamaz. Onun yerine tanıların altında yatan temel psikopatolojik süreçlere odaklanır. Örneğin depresyon ve anksiyete gibi tanısal ayrımlar yapmak yerine, kendini eleştirme, düşük özgüven, davranışsal kaçınma, belirsizliğe tahammülsüzlük gibi psikolojik süreçlere odaklanır. Özellikle tanısal kategorilere uymayan veya birden fazla tanının yer aldığı tablolarda daha geniş bir perspektif sunar. Bireysel ihtiyaçlara göre kişiye özel bir tedavi planı oluşturmaya fırsat tanır.
ACT, mindfulness ve kabul süreçlerini klasik Bilişsel Davranışçı yaklaşımlarla birleştirir. Bilişsel davranışçı terapi düşüncenin içeriğine odaklanarak onu dönüştürmeyi hedeflerken, Kabul ve Kararlılık Terapisi düşünce ile olan ilişkiye odaklanır. Düşünce ve duyguları yargılamadan veya değiştirmeye çalışmadan, onların daha fazla farkında olunmasına yardımcı olur. Bu beceri özellikle kaygı ve depresyon ile baş etmede önemlidir.
ACT, zorlu düşünce ve duyguların varlığında bile, kişiyi değerlerine yaklaştıracak hedeflere yönelik adımlar atması yönünde destekler. Zorlu duygu ve düşünceleri yaşamdan alınacak tatminin önünde bir engel olarak görmez.
Zorlu duygu ve düşünceleri değiştirmeye ve onlardan kurtulmaya değil, davranış değişikliğine odaklanır.
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), son yıllarda popülerlik kazanan ve etkinliği üzerinde çok sayıda çalışma yapılan bir psikoterapi ekolüdür. Çalışmalar genellikle geniş bir yelpazedeki psikolojik problemler üzerindeki etkisini desteklemektedir.
ACT sadece klinik popülasyon için tasarlanmamıştır. Daha anlamlı ve tatmin edici bir yaşam sürmek, spor veya akademi gibi alanlarda performansı arttırmak gibi amaçlarla da sıklıkla kullanılır.
KKT tedavi sonuçları birçok psikolojik rahatsızlık için olumludur. Kişinin psikolojik sorununa ve terapiden beklentisine göre Kabul ve Kararlılık Terapisi tek başına veya diğer psikoterapi ekolleri ile birlikte kullanılabilir.
Kabul ve Kararlılık Terapisi seansları yüz yüze yapılabileceği gibi online da olabilir. Online KKT terapisi ile ofise gelemeyen danışanlar tedavilerine devam etme fırsatı yakalar. Online KKT seansları, yüz yüze terapiye devam eden danışanların şehir dışında oldukları veya trafik gibi nedenlerle ofise gelemedikleri zamanlarda da kullanılabilir. İzmir KKT uzmanları çoğu zaman Uzaktan KKT danışmanlığı da yapmaktadır.
Kabul ve Kararlılık Terapisi Hangi Psikolojik Rahatsızlıklarda Kullanılır?
KKT, terapi ekolleri arasında sıklıkla kullanılan bir ekoldür. ACT tedavisi çeşitli psikolojik rahatsızlıklarda kullanılabilen bir terapi yaklaşımıdır. KKT uygulaması, bu alanda eğitim almış ve kendini geliştirmiş uzmanlar tarafından yapılmalıdır. Aşağıda, sıkça kullanıldığı bazı psikolojik rahatsızlıklar sıralanmıştır.
Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları
ACT ile kaygı bozukluğu tedavisi, genel anksiyete bozukluğu, sosyal fobi, panik bozukluk, özgül fobi gibi anksiyete bozukluklarında etkilidir. Anksiyetenin günlük yaşam üzerindeki etkisini azaltmak için psikolojik araçlar sunar. KKT ile anksiyete tedavisi, hissedilen kaygıya rağmen değerler ile uyumlu davranışları arttırmayı amaçlar. Değerler, kişinin hayatta neye önem verdiğine, neyi amaçladığına ve kim olmak istediğine göre belirlenir.
Depresyon
Depresyon için ACT, kişinin depresif düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını kontrol etmeye veya bastırmaya çalışmak yerine onları kabul etmeye teşvik eder. Böylece bu zorlu içsel deneyimleri yargılamadan onlara yer açmaya olananak sağlanmış olur. Bu içsel deneyimlere yer açmadaki amaç, kişinin depresyon semptomlarına rağmen yaşamını daha anlamlı hale getirecek ve duygu durumunu yükseltecek eylemlerde kararlı bir şekilde bulunmasını sağlamaktır. KKT ile davranışsal aktivasyon, depresyon semptomlarının azaltılmasına ve kişinin yaşamını daha anlamlı hale getirmesine yardımcı olur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Travmaya bağlı oluşan semptomların azaltmasında ve travma sonrası iyileşme sürecini desteklemede etkilidir. Travma sonrası ACT, travmatik anıları silmeyi veya TSSB semptomlarını tamamen ortadan kaldırmayı amaçlamaz. Bireylerin zorlayıcı anılara yönelik duygusal tepkilerini yönetmelerine ve geçmişteki travmatik deneyime rağmen daha tatmin edici bir yaşam sürmeye yardımcı olur. ACT ile duygusal düzenleme amaçlanır.
Yeme Bozuklukları
Özellikle duygusal yeme ve beden algısı gibi sorunlarda etkilidir. Kişinin yiyeceklerle ve bedenleriyle daha sağlıklı bir ilişki kurmaları hedeflenir.
Stres
Stres yaşamın kaçınılmaz bir parçasıdır. KKT stresi ortadan kaldırmayı değil, stres yaratan faktörlerin varlığında bile değerlerle uyumlu seçimler yapabilmeyi amaçlar. Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin şimdiki anın farkındalığına ve değer odaklı eylemleri geliştirmeye odaklanması stres yönetiminde özellikle değerlidir. KKT egzersizleri ile stres ile daha etkili başa çıkabilmek mümkündür.
Kronik Ağrı
Kronik ağrı önemli fiziksel, duygusal ve psikolojik etkileri olabilen karmaşık bir durumdur. Kronik ağrı için KKT, bireylerin semptomlarını yönetmelerine ve yaşam kalitelerini iyileştirmelerine yardımcı olur.
Bağımlılık
Madde bağımlılığı, alkol bağımlılığı ve diğer bağımlılık sorunlarıyla mücadelede destekleyicidir. ACT’in temel amacı olan psikolojik esneklik, farkındalığın ve değer odaklı eylemlerin geliştirmesine olanak tanır. ACT ile bağımlılık tedavisi, bağımlılıkla ilgili duygusal ve davranışsal kalıpları ele alır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk
Sıkıntı verici obsesyonlar (istenmeyen ve zorlayıcı düşünceler) ve kompulsiyonlar (obsesyonların neden olduğu sıkıntıyı hafifletmek için yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemler) ile karakterize edilen karmaşık bir durumdur. Obsesif kompulsif bozukluk ACT müdahaleleri ile tedavi edilebilir. Bireylerin obsesyonlara karşı duygusal tepkilerini yönetmelerine ve daha anlamlı yaşamlar sürmelerine yardımcı olunur.