Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD): Adet Döngüsünün Görünmeyen Yüzü

Adet döngüsü, birçok kadın için hayatın doğal ve yönetilebilir bir parçasıdır. Hatta hafif Premenstrüel Sendrom (PMS) oldukça yaygındır ve düzenli adet gören kadınların yaklaşık %75’ini etkiler. Ancak bu döngüsel değişim bazı kişilerde çok daha şiddetli yaşanır. PMS’in ağır bir formu olan Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) kadınların yalnızca %3–8’inde görülür ve günlük yaşamı belirgin şekilde bozan ciddi bir sağlık sorunudur.

PMDD yalnızca “adet öncesi gerginlik” değildir. Kronik, ciddi ve mutlaka dikkat gerektiren bir ruhsal-fizyolojik sorundur. Yaşam tarzı değişiklikleri, psikolojik destek ve bazı durumlarda ilaç tedavisi ile yönetilebilir.

Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) Nedir?

PMDD, 2013’te DSM-5’e tanımlanmış bir duygudurum bozukluğudur. Semptomlar tipik olarak adet başlamadan 1 hafta önce ortaya çıkar ve adet kanamasının başlamasından sonraki birkaç gün içinde kaybolur. Bu dönem boyunca kişi işte, evde, ilişkilerde ve sosyal yaşamda belirgin şekilde zorlanır.

Bir kişiye PMDD tanısı konması için:

• Bir yıl boyunca çoğu döngüde belirtilerin görülmesi,
• Adet öncesi dönemde en az 5 belirti yaşanması,
• Bu belirtilerden en az birinin duygusal olması,
• Ve semptomların adetle birlikte belirgin şekilde hafiflemesi gerekir.

Bu nedenle PMDD, “belirti odaklı” değil, zamana bağlı döngüsel bir bozukluktur. Yani belirtilerin adet öncesi dönem dışında ayın diğer zamanlarında görülmesini beklemeyiz. Belirtilerin adet başlangıcıyla belirgin bir şekilde azalması da bu tanı için ayırt edicidir.

Premenstrüel Disforik Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

PMDD belirtileri, adet başlamadan yaklaşık bir hafta önce başlar ve adet başladıktan kısa bir süre sonra sona erer. Günlük yaşamı ciddi şekilde etkileyen duygusal, zihinsel ve fiziksel belirtiler birlikte görülür.

Duygusal ve zihinsel belirtiler:

• Üzüntü, umutsuzluk, karamsarlık 
• Kendini değersiz hissetme
• Artmış kaygı, huzursuzluk, gerginlik
• Ani duygu değişimleri
• Aşırı hassasiyet, reddedilme korkusu
• Kolay ağlama, duygusal taşma
• Öfke patlamaları
• Aile, arkadaş veya iş ilişkilerinde çatışma
• Günlük aktivitelere ilginin azalması
• Konsantrasyon güçlüğü
• Kendini bunalmış ya da kontrolü kaybetmiş hissetme

Fiziksel belirtiler:

• Göğüslerde hassasiyet veya şişkinlik
• Baş ağrıları
• Kas ve eklem ağrıları 

Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) Nedenleri

PMDD’nin nedeni tam olarak açıklanabilmiş değildir. Hormon dengesizliği neden olarak düşünülse de bazı araştırmalar PMDD yaşayan kadınların hormon düzeylerinin diğer PMDD sorunu olmayan kadınlarla aynı olduğunu göstermektedir. 

Ancak luteal fazdaki östrojen ve progesteron değişimlerinin tüm kadınlarda benzer olsa da,  hormonlara karşı aşırı duyarlılık (hormon reaktivitesi) farklıdır.

Yani sorun “hormon dengesizliği” değil, hormonlara karşı aşırı duyarlılık olarak tanımlanabilir. Özellikle östrojen ve progesteronun luteal fazdaki yükselişi, duygu durumunda ani bozulmaları, beynin stres yanıtını ve seratonin sistemini tetikler.

Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) ve Duygu Düzenleme (Emotion Regulation) 

Son yıllarda dikkat çeken önemli bir konu da PMDD’nin duygu düzenleme (emotion regulation – ER) süreçleriyle ilişkisidir.

Duygu düzenleme; duyguların fark edilmesi, yönetilmesi ve uygun şekilde ifade edilmesi anlamına gelir. Pek çok psikolojik sorunda ER güçlükleri görülür, ancak PMDD bu alanda uzun süre göz ardı edilmiştir.

Yeni bulgular şunları göstermektedir:

• PMDD yaşayan kişiler adet öncesi dönemde daha fazla bunalmış hissetme,
• Günlük stresle başa çıkamama,
• Kontrolü kaybetme hissi,
• Kendine yönelik olumsuz düşünceler gibi olumsuz durumlarda artış yaşar.

Bu belirtiler ikincil psikolojik belirtiler olarak adlandırılır. Hatta bu ikincil psikolojik belirtilerin, düşük mod veya gerginlik gibi temel duygusal belirtilerden daha fazla işlev kaybına yol açtığı düşünülmektedir.

Son yıllarda yapılan iki önemli ve kapsamlı derleme, PMDD’yi daha iyi anlamamıza katkı sağlamıştır. Bu derlemelerden biri adet döngüsü boyunca bilişsel ve davranışsal değişimleri, diğeri ise bozuklukta görülen duygusal sıkıntı ve duygu düzenleme sorunlarıyla ilişkili nörogörüntüleme bulgularını incelemiştir.

Bu çalışmalar birlikte değerlendirildiğinde, PMDD’nin altında yatan psikolojik mekanizmalar ile duygu işlemeye özgü sinirsel örüntüler daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır.

Elde edilen bulgular şunları göstermektedir:

• PMDD yaşayan bireylerin dikkati adet öncesi dönemde olumsuz bilişsel içeriklere daha fazla kaymaktadır.
• Bu dönemde ruminasyonda artış,stres algısında yükselme, düşük öz-kabul ve sosyal bağlılık hissinin azalması görülür.
• Nörogörüntüleme verileri ise, PMDD’li bireylerin duygusal uyaranlara karşı artan amigdala reaktivitesi gösterdiğini,
• Buna karşılık duyguları düzenleyen frontal-kortikal bölgelerde aktivitenin azaldığını göstermektedir.

Bu örüntüler PMDD’nin hem psikolojik düzeyde hem de beyinde duygusal işlemleme açısından farklılaştığını ortaya koymaktadır.

 

Schatidou, I., & Chrousos, G. P. (2006). Premenstrual dysphoric disorder: Definition, prevalence and diagnosis. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. PMC12642270.