Stres Her Zaman Düşmanımız Mı?

Günümüzde stres yaşamın kaçınılmaz bir parçası. Modern yaşamın hızı, teknolojik gelişmeler, iş ve sosyal baskılar, finansal endişeler, sorumluluklar ve diğer birçok faktör, kişilerin günlük yaşantılarında stres yaşamalarına neden olabiliyor. Stres yaşamın kaçınılmaz bir parçası ise stresin faydalı bir yönü de olabilir mi? 

Strese yönelik genel kanı, stresin zararlı ve hemen ortadan kaldırılması gereken bir durum olduğu şeklinde. Ancak stresin bizim yararımıza olan ve “iyi stres (Eustress)” olarak isimlendirilen bir türü mevcut. Olumsuz bir etkiye sahip olduğu düşünülen stresin aksine iyi stres, olumlu bir stres türüdür. Peki stres nasıl bizim yararımıza olabilir? 

İyi stres (eustress) nasıl fayda sağlar?

• Motivasyonu arttırır.
• Öğrenme sürecini destekler.
• Performansı arttırır.
• Hedef belirleme ve hedefe doğru yol almada rol oynar.
• Yaratıcılığı besler
• Sosyal bağları güçlendirmeye teşvik eder

Stres ve sosyal bağlar

Stres karşısında oksitosin hormonu salgılanır. Aşk hormonu” veya “bağlanma hormonu” olarak da bilinen oksitosin, zor zamanlarda faydalı olabilecek sosyal bağlantıyı ve destek arama davranışını teşvik eder. Stres karşısında içimize kapanmak ve izole olmak yerine destek aramanın ve başkalarıyla bağlantı kurmanın yolu stresle beraber salgılanan oksitosin hormonundan geçer. Yani zorlu zamanlarda stres sayesinde tetiklenen hormonlar, bizi sosyal bağları güçlendirmeye yönlendirerek fayda sağlamamıza olanak tanır.

İyi Stresi ve Olumsuz Stresi Anlamak ve Ayırt Etmek

Stanford Üniversitesi’nde sağlık psikoloğu ve öğretim görevlisi olan Dr. Kelly McGonigal, stresin tamamen zararlı olduğu yönündeki geleneksel görüşe karşı çıkıyor. Stres deyince aklımıza her zaman olumsuzlukların gelmemesi gerektiğine vurgu yapıyor.

İyi stres ve kötü stresin fiziksel belirtileri neredeyse aynıdır. ancak iyi stres ve kötü stresi tetikleyen stres faktörleri farklı olabilir. İyi stres yaşam kalitesini olumlu etkiler. Olumsuz- kötü stres odaklanmayı zorlaştırır, kaygılı hissetmeye neden olur ve performansı düşürebilir. Yani stres dendiğinde tek bir stres türü olduğunu düşünmek, iyi stresin potansiyel faydalarını göz ardı etmeye neden olabilir. Duygusal denge ve psikolojik esneklik için bu iki stresin farkını bilmek önemlidir.

Dr. Kelly McGonigal’a göre stresi algılama şeklimizden dolayı iyi stresi de sorun olarak görebiliyoruz. Eğer stresi yaşamın getirdiği zorluklara verilen normal ve hatta faydalı bir tepki olarak görürsek, stresli anlarda enerjimizi stresi ortadan kaldırmaya değil, hedef belirlemeye veya üretken olmaya yönlendirebiliriz.

İyi strese örnek olarak yeni bir işe başlamayı, bir proje üstlenmeyi veya kişisel gelişim hedeflerimize odaklanmayı düşünebiliriz. İyi stres bizi motive eder ve performansımızı arttırır. Genellikle kısa vadeli ve yönetilebilirdir. Konfor alanından çıkmayı ve yeni deneyimlere açık hale gelmeyi sağlar. İyi stres tepkisine genellikle heyecan duygusu veya olumlu beklentiler eşlik eder. Evet bizi bir miktar zorlar, ancak aynı zamanda öğrenme ve gelişim için fırsatlar sunar. Yaşam kalitesi üzerinde olumlu etkilere sahiptir.

Örneğin önemli bir sunumdan önce stresli olduğunuzu hayal edin. Stresin ilk belirtilerini fark ettiğiniz anda “çok stresliyim sunumda kesin hata yapacağım” şeklinde düşünürseniz bedeninizin sizi sunuma hazırlamak için gösterdiği çabayı görmezden gelmiş olursunuz. Önemli bir sunumdan önce tamamen stressiz olmak, sınavdan önceki gün sunuma hazırlanmak yerine daha eğlenceli bir aktivite yapmaya sebep olabilir. Yani iyi stresin seçenekler arasında önceliklendirme yapmaya fayda sağladığını söyleyebiliriz.

Dr. Kelly McGonigal’ın stresle başa çıkma yaklaşımı, stresle gelen zorlukları görmezden gelip inkar etmek yerine, stresle olan ilişkimizi dönüştürmeye odaklanıyor. Yani stresin potansiyel faydalarından yararlanmak ve stresle başa çıkabilmek için strese karşı bakış açımızı gözden geçirmeliyiz.

Strese yönelik farklı bakış açıları

Dr. McGonigal, stresi bizi zorluklarla yüzleşmeye hazırlayan bir enerji kaynağı olarak yeniden tanımlamayı öneriyor. Stres; enerji, motivasyon ve üretkenlik için bizlere kaynak sağlar. Stresle beraber artan kalp atış hızı ve daha hızlı nefes alma, vücudun zorlu bir durumla başa çıkmak için enerji üretme yoludur. Sınav öncesinde yaşanan stres odaklanmayı arttırır, sınava daha fazla önem vermeyi sağlar. Çünkü konfor alanından çıkmak enerji gerektirir. 

Stresli anlarda stresin zorluklar karşısında verilen normal bir tepki olduğunu kendimize hatırlatabiliriz. Stres her zaman bizi engelleyen ve ortadan kaldırılması gereken bir şey değildir. Konfor alanımızdan çıkarak kendimizi geliştirme fırsatımız olduğunu gösteren bir işarettir. 

İyi stres karşısında ilk amacımız stresten kaçmak olduğunda, stres ile gelen gelişim fırsatını da kaçırmış oluruz. Bir sınav süreci doğası gereği stresli olabilir. Ancak sınavı terfi alma veya iyi bir eğitim görme gibi fırsatlar için bir fırsat olarak görmek, strese yaşamda yer açmayı kolaylaştırabilir. Ayrıca bir durum bizi strese sokup heyecanlandırıyorsa, o durumla alakalı değer verdiğimiz ve önemsediğimiz bir şeyler var demektir.

Eğer stres karşısında ilk amacımız stres yaratan durumu veya stres  belirtilerini ortadan kaldırmak ise,  bizi strese sokan durumdan kaçınmayı seçebiliriz. Örneğin sınava girmeyerek  veya çok stresli olduğu için sınava çalışmayarak kaçınabiliriz. Ancak kaçınmak bizi hedeflerimize ulaştırmaz ve hayatımızı zenginleştirmez. İyi stresle meydana gelen bu değişimleri enerjik hissetmek ve konfor alanından uzaklaşmak için kullanabiliriz. Gerçekçi hedefler belirleyerek, görevleri önceliklendirerek ve aktif adımlar atarak iyi strese yol açan durumla yüzleşmek, psikolojik dayanıklılık geliştirmek için önemlidir.

Olumsuz stres

Öte yandan her stres olumlu etkilere sahip olmayabilir. Özellikle uzun süre devam eden ve performansı olumsuz etkileyen stres, yönetilmesi gereken bir stres türüdür. İyi stresin aksine yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Bu strese baskı ve kontrol kaybı hissi eşlik eder. İş kaybı, finansal sorunlar veya sağlık sorunları gibi durumlar olumsuz stresin yaygın nedenlerindendir. Bu tür stresle başa çıkarken, sorunları tanımlamak ve adım adım çözüm yolları bulmak önemlidir.

Hem iyi hem de kötü stres kortizol ve adrenalin gibi hormonların salgılamasını tetikler. Bendende bazı fiziksel değişimler meydana gelir. Kalp atışlarının hızlanması ve hızlı nefes alma, ellerin terlemesi gibi fiziksel belirtiler her iki stres türünde de görülür. Aslında bütün bunlar sinir sisteminin bizi yaklaşan zorlu duruma hazırlama şeklidir. Eğer bu belirtiler kişinin performansını etkiliyorsa, öncelikle düzenlenmeleri gerekir. Derin nefes alma, meditasyon veya aşamalı kas gevşetme gibi araçları deneyebilirsiniz. Fiziksel egzersiz stres yönetimi için yardımcıdır.  

Başkalarından destek istemek, duygularınız hakkında konuşmak duygusal denge sağlayabilir. Arkadaşlarınız veya ailenizin bakış açıları farklı çözümleri görmenizi sağlayabilir.