Erteleme Tembellik Değildir

Erteleme, hedefe yönelik adımlar atmada ve davranışları bu hedefe göre düzenlemede başarısız olunduğunda gerçekleşir. Erteleme öz-düzenleme ile yakından ilişkilidir. Araştırmalar ertelemenin bir öz-düzenleme problemi olduğunda hemfikir. Peki ne oluyor da öz düzenleme başarısız oluyor ve erteleme davranışı gerçekleşiyor? Aşağıda öz düzenlemeyi olumsuz etkileyen faktöre örnekler yer almakta.

Amerikan Psikoloji Derneği’ne göre öz düzenleme, kişinin kendini izlemesi (davranışlarının kaydını tutması), kendini değerlendirmesi (kendini izleme sırasında elde edilen bilgileri değerlendirmesi) ve uygun davranış için veya bir hedefe ulaşma için kişinin davranışını kontrol etmesi anlamına gelmektedir.

Öz düzenlemeyi olumsuz etkileyen faktörler:

• Uzun vadeli büyük hedefler yerine kısa vadeli küçük hedeflerin tercih edilmesi
• Dürtüsellik
• Sorumluluk almada yaşanan problemler
• Başarısızlık korkusu
• Mükemmelliyetçilik
• Can sıkıntısı, endişe, kıskançlık gibi zorlu duygular

Yukarıdaki faktörlerin hepsi olmasa da bir çoğu duygu düzenleme stratejisi olarak erteleme sürecinin bir parçası olarak anlaşılabilir. Bir görev duygusal bir sıkıntıya neden olduğunda kişi problemi çözmek yerine kısa vadeli rahatlama için görevden kaçıyorsa (erteleme davranışı) duygularını düzenlemede problem yaşıyor demektir. Örneğin yapması gereken işleri çok sık erteleyen kişi, öz disiplini yetersiz olduğu için değil, duygularını düzenlemek için görevden kaçınma yoluna başvurduğu için erteler. Hedefin tetiklediği zorlu duygulardan erteleme ile kaçınmaya çalışır. Yapması gereken ve kendisine bunaltıcı gelen görevi erteleyerek anlık bir rahatlama sağlar. Kısa vadeli rahatlama sağlansa da kişinin üzerindeki zaman baskısı ve kendini eleştirme hissedilen zorlu duyguları tekrar ortaya çıkarır. Kişi pişmanlık yaşar ve benlik saygısı zedelenir. Böylece göreve tekrar geri dönmek için gerekli olan öz kontrol daha da zayıflamış olur. Erteleme döngüsünü kırmanın yolu yapılmak istenen görevi yapmayı engelleyen zorlu içsel yaşantının ne olduğunu bulmaktan geçer.

Öte yandan bir kişi belirli bir görevi başarma becerisi konusunda endişe duyduğunda ve bu nedenle görevi ertelediğinde günün sonunda yapması gereken işi yapsa da kötü performans gösterir. Stres potansiyelini ortaya koymasını engelleyebilir ya da kısa zamanda görevi yapmaya çalıştığı için hata yapma olasılığı artar. Bu da gelecekte benzer görevlerin üstesinden gelme konusunda endişe duymasına yol açar. Böylece gelecekte aynı sebepten dolayı tekrar erteleme olasılığı artmış olur.

7 Adımda Erteleme Döngüsü

1. Ulaşmak istenen bir hedef belirlenir.
2. Hedef kişide zorlu duyguları tetikler. Eğer bu hedef kişide başarısızlık korkusu, can sıkıntısı, kafa karışıklığı, kendine güvenememe, motivasyon eksikliği ya da mükemmeliyetçilik gibi bir zorlanmaya yol açıyorsa kişi zorlu duygularıyla baş etmek için erteleme yoluna başvurur. Aslında ertelenen yapılması gereken görev değil, bu görevin kişide tetiklediği olumsuz duygulardır.
3. Ertelemeyi kolaylaştırmak için ertelemenin faydalarına yönelik gerçek ya da hayali sebepler üretilir. Daha uygun bir zamanda yaparım, çok yorgunum, yapmam gereken başka işler var onları yaptıktan sonra yaparım, daha çok vaktim var gibi bahanelerle kişi hedeften uzaklaşır. Hedeften uzaklaştıkça 2. maddedeki zorlu duyguların da ağırlığı hafifler ve kişi rahatlar.
4. Ancak bu rahatlama uzun sürmez. Hedef ne kadar ertelenirse zorlu duygular da o kadar artar. Kişi yapması gereken işi yapmadığı gerçeğiyle yüzleştikçe daha fazla kaygı ve stres hisseder.
5. Yaşadığı stres ve kaygıyı nasıl yöneteceğini bilmediği için ertelemenin mümkün olduğu son ana kadar ertelemeye devam eder ya da hedeften vazgeçer.
6. Çok uzun süredir ertelediğini fark ettikçe kişi içinde bulunduğu durum nedeniyle kendini eleştirir ve bir daha aynı şekilde davranmayacağına yönelik kendine söz verir.
7. Yeni bir hedef gündeme gelir ancak kişi erteleme döngüsünü nasıl kıracağını bilmediği için hiç istemese de kendini aynı döngünün içinde bulur.