Sağlık Anksiyetesi Nedir? Belirtileri ve Etkileri Nelerdir?

Sağlık anksiyetesi veya bilinen diğer adıyla hipokondriazis, kişinin ciddi bir hastalığının olduğundan veya gelecekte hastalanacağından aşırı endişe ederek korkuya kapılması ile karakterize bir durumdur. Bu durumda kişinin kaygısı, sağlıkla ilgili düşünceler etrafında şekillenir. Temelinde sağlık odaklı kaygı vardır.

Her birey zaman zaman sağlıkları ile ilgili endişelenebilir. Bu tarz kaygılar insan olmanın doğal bir parçasıdır. Ancak sağlık anksiyetesi yaşayan kişilerde bu endişeler; gerçekçi değildir, yaşanan durumla orantısızdır ve kontrol edilemeyen yoğun bir strese yol açar. Kısaca sağlık anksiyetesinin sıradan bir kaygı durumu olmadığını, bireyin yaşam kalitesini düşüren, sürekli tetikte olma haliyle yaşamdan alınan tatmini azaltan bir ruh sağlığı sorunu olduğunu söyleyebiliriz.

Herkesin gün içinde bedeninde hissettiği normal ve sağlıklı bedensel duyumlar (kalp çarpıntısı, bedende morarma, titreme gibi) sağlık anksiyetesini tetikleyebilir. Normal bedensel duyumların ciddi hastalık belirtisi olarak yanlış yorumlanması ise kaygı ve sıkıntının artmasına yol açar. Örneğin baş ağrısı veya nabzın hafif artması gibi basit semptomlar, ciddi bir hastalığa sahip olmak ile ilgili zorlantılı düşünceleri tetikleyebilir. Kişinin yaşadığı anksiyete semptomları (baş ağrısı veya hızlı kalp atışı gibi) hastalık belirtisi olarak yanlış değerlendirilebilir. 

Doktordan hasta olmadığını yönelik onay aramak, tıbbi testlerin tekrarlanmasında ısrar etmek, sık sık acil servise gitmek sağlıklı anksiyetesi olan kişilerin tipik davranışlarına örnektir. Doktorun verdiği güvence kısa süreli rahatlama sağlayabilir ancak kaygı yeni bir semptomla (bedensel belirti, bir arkadaşının hastalandığını öğrenmek, akla rahatsız edici bir düşüncenin gelmesi gibi) yeniden tetiklenir. Hızlı kalp atışı, terleme, baş dönmesi gibi tetikleyiciler hastalık belirtisi olarak yorumlandığı için kısır döngü devam eder. Kişinin hissettiği bedensel değişimler veya duyumsamalar gerçektir, fakat bu belirtilere yönelik inançlar hatalı ve abartılıdır.

Kişi tetikleyiciler ile meşgul oldukça onları fark etme konusunda ustalaşır. Eğer yeni bir araba almaya karar verdiyseniz yoldaki arabaların modellerinin daha fazla farkında olmaya başlayabilirsiniz. Benzer şekilde sağlık anksiyetesi olan kişinin de algıları hastalık belirtilerine karşı hassas hale gelir. 

Sağlık Anksiyetesi Döngüsü

1. Normal sayılabilecek bedensel duyumların fark edilmesi
– Kalp çarpıntısı
– Baş ağrısı
– Titreme
– Nabız artışı
– Morarma

2. Tehlike algısı
“Ya kalp krizi geçiriyorsam?”
“Baş ağrım tümör belirtisi olabilir mi?”

3. Zorlayıcı düşüncelerde artış
– “Kesin kötü bir şey var.”
– “Vücudum bana sinyal veriyor.”
– “Kontrole gitmesem geç kalırım.”

4. Anksiyetede artış
– Kaygı seviyesi yükselir.
– Gerçek dışı senaryolar zihni meşgul eder. Kişi sağlığından başka bir şeyi düşünemez hale gelir.

5. Kaçınma ve kontrol davranışları
– Sürekli doktor araştırma
– İnternetten semptom arama
– Vücudu sık sık kontrol etme
– Acile gitme isteği ve sık sık acile gitme

6. Geçici rahatlama
Kaçınma ve kontrol davranışları geçici rahatlama sağlasa da kısa sürede döngü yeniden başlar.

Sağlık Anksiyetesinin Etkileri

Sağlık anksiyetesi yaşam kalitesini olumsuz etkiler. İlişki veya aile sorunlarına sebep olabilir. Yakınları kaygıları nedeniyle bunalmış hissedebilir ve verdikleri güvencelerin işe yaramadığını gördükçe hayal kırıklığı yaşayabilirler. Kişi internet ortamında veya hastanelerde çok fazla zaman geçirdiği için işle ilgili performans sorunları yaşayabilir. Hastane masrafları mali sorunlara yol açabilir. Ayrıca sağlık anksiyetesi ile kişinin birçok yaşam alanı olumsuz etkilediği için depresyon riski artabilir.

Sağlık Kaygısının Nedenleri

Aşağıdaki maddeler sağlık kaygısının kesin nedenleri olmasa da, bu faktörler sağlık kaygısının gelişiminde rol oynar.

• Kişinin bedensel belirtilerin belirsizliğine tahammül edememesi. Örneğin kalbin neden hızlı attığına yönelik kesin bir bilgiye ulaşmak istemek. Bu durumu normal olarak görememek.
• Kendi sağlıkları veya çocuklarının sağlığı hakkında çok fazla endişe duyan ebeveynler tarafından büyütülmek sağlık kaygısı riskini artırabilir.
• Çocukluğunda ciddi bir hastalık geçmişi olan kişiler normal bedensel duyumları yanlış yorumlamaya daha meyilli olabilir.
• Aşırı stresli bir dönemden geçmek sağlık anksiyetesini tetikleyebilir.
• Çocukluk çağında istismar veya ihmal öyküsü olması da bir risk faktörüdür.
• Endişeli bir mizaca sahip olmak ve sık sık gelecek kaygısı yaşamak.

Sağlık Anksiyetesinin Belirtileri

Sağlık anksiyetesinin belirtileri çok çeşitli olabilir ve kişiden kişiye değişebilir. Ancak genellikle şunları içerir:

• Doktorların sağlıklı olduğunu belirtmesine ve test sonuçlarının normal çıkmasına rağmen, kişinin ciddi bir hastalığa yakalanacağına dair geçmeyen ve sürekli geri dönen bir korku hissi.
• Hastalık belirtilerinin düzenli olarak kontrol edilmesi (örn. ateşin ölçülmesi, vücudun şişlik, karıncalanma veya ağrı gibi hastalık belirtileri açısından sık sık kontrol edilmesi).
• Hastalık belirtilerini sık sık internette araştırma.
• Bedensel duyumlar ve küçük semptomlar üzerine aşırı düşünme ve felaketleştirme yapma.
• Doktorun bir şeyi gözden kaçırmış veya testlerin yanlış uygulanmış olabileceğinden endişe duyma.
• Sağlık ile ilgili yazıları okumak için çok fazla zaman harcama.
• Kişinin hastalık düşüncesiyle uyumlu şekilde davranması; örneğin, hasta olacağı endişesiyle fiziksel aktivitelerden kaçınması ya da soğuk havada dışarı çıkmaktan kaçınması.
• Ciddi bir tanı alma korkusuyla doktora gitmekten kaçınma.

Ne zaman doktora gitmelisiniz?

Semptomlar gerçekten sağlık sorunlarıyla ilişkili olabileceğinden ilk önce doktor değerlendirmesinden geçmelisiniz. Yukarıdaki belirtilerden bir veya birkaçı size uyuyorsa bu bilgiyi doktorunuzla paylaşabilirsiniz. Daha sonra doktorunuz sağlık anksiyeteniz olabileceğinden şüphelenirse sizi bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirebilir. 

Eğer sağlık anksiyetesi olan bir yakınınız varsa ona hasta olmadığına yönelik güvence vermeniz her zaman yardımcı olmayabilir. Bazen güvence vermek durumu daha da kötüleştirebilir. Bu durumda sevdiğiniz kişiyi profesyonel yardım almaya teşvik edebilirsiniz. İzmir’de sağlık anksiyetesi alanında çalışan uzmanlar size destek olacaktır.

Sağlık Anksiyetesi Testi 

Aşağıdaki sorulardan bir veya birkaçına cevabınız EVET ise sağlık anksiyeteniz olabilir.

(Bu test sağlık anksiyetesi hakkında bilgi sahibi olunması amacıyla hazırlanmıştır. Teşhis amacıyla kullanılmamalıdır. Değerlendirme mutlaka ruh sağlığı uzmanı tarafından yapılmalıdır.)

1. Sağlığımla ilgili sık sık endişe duyarım.
2. Bedenimdeki ağrıların kolay farkına varırım.
3. Bedenimdeki değişikliklerin farkındayımdır.
4. Hastalıkla ilgili zorlu düşünceleri tolere edemem.
5. Ciddi bir hastalığa yakalanmaktan korkarım.
6. Kendimi hasta olarak hayal ederim.
7. Sağlıkla ilgili düşünceleri zihnimden uzaklaştırmakta zorlanırım.
8. Doktor bir sorun olmadığını söylerse rahatlarım ama bu rahatlama uzun sürmez.
9. Yakınlarımdan ya da internetten duyduğum hastalıkların bende de olduğunu düşünürüm.
10. Bedensel duyumların/değişikliklerin ne anlama geldiğini merak ederim.
11. Hastalık geliştirme konusunda risk altında olduğumu düşünürüm.
12. Ciddi bir hastalığım olduğunu düşünüyorum.
13. Bedensel bir belirti fark ettikten sonra dikkatimi başka bir şeye yönlendirmekte zorlanırım.
14. Ailem/arkadaşlarım sağlığım konusunda aşırı endişelendiğimi söyler.
15. Eğer hasta olursam tedavi edilebileceğime inanmam. 

Sağlık Anksiyetesi ve Bilişsel Çarpıtmalar

Sağlık anksiyetesi  olan kişiler genellikle sağlık konusunda çarpıtılmış, esnek olmayan düşüncelere sahiptir. Bu düşünceler yanlış çıkarımlar yapmalarına yol açar. Bu düşüncelere örnekler aşağıdaki gibidir.

Ya hep ya hiç düşüncesi (Siyah-beyaz düşünme)

Bu düşünce şeklinde kişi ya tamamen sağlıklı olduğunu ya da ölümcül bir hastalığı olduğunu düşünür. Bu iki aşırı uç arasında bir düşünceye sahip değildir. Hafif ya da orta ciddiyetteki hastalıklar ölümcül olarak değerlendirilir. 

Felaketleştirme

Küçük ve sıradan bedensel belirtiler bile en kötü senaryo ile yorumlanır. Örneğin, kişinin vücudundaki hafif bir değişikliği (morarma, kızarıklık gibi) hemen kanser gibi ciddi bir hastalığın belirtisi olarak değerlendirmesi ve kendi kendine teşhis koyması felaketleştirmeye bir örnektir.

Zihinsel Filtreleme

Kişinin çevresinden gelen bilgileri filtreleyerek sadece hastalık belirtisi olabilecek sinyalleri fark eder. Sağlıklı olduğuna dair birçok kanıt olmasına rağmen kişi en ufak bir hastalık belirtisine odaklanır. Örneğin doktor teşhisi ve test sonuçları aksini söylese de kişi yorgun olmasını kanser olmasına bağlayabilir.

Sonuca Atlama 

Kişi bir hastalığı varsa hemen öleceği veya tedavi edilemeyeceği sonucuna ulaşır. Aradaki ihtimaller örneğin hastalığın hafif veya tedavi edilebilir olma ihtimali tamamen göz ardı edilir. 

Bu blog yazısı yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve psikolojik tedavi yerine geçmez. Psikolojik hastalıklar mutlaka bir uzman tarafından teşhis ve tedavi gerektirir. Bir psikologla çalışmak ruh sağlığınız için önemli bir adımdır. Eğer İzmir’de yaşıyorsanız, İzmir psikolog desteğiyle bu süreci daha güvenli sürdürebilirsiniz.