Uzun Süreli İlişkilerin Anahtarı
Mahşerin Dört Atlısı
Dr. John Gottman ve eşi Dr. Julie Schwartz Gottman, 40 yılı aşkın bir süre çiftlerin anlaşmazlıkları nasıl yönettiğini anlamaya ve uzun süreli ilişkilerin anahtarını bulmaya çalıştılar. John Gottman’ın çift terapisi alanında tanımladığı “Mahşerin Dört Atlısı” kavramı (Four Horsemen of the Apocalypse), bir ilişkinin başarısızlığa uğramasına yol açabilecek dört olumsuz iletişim modelini veya davranış kalıbını ifade eder. Bu dört atlı, çatışma sırasında çiftlerin sergilediği ve ilişkiyi yıpratan ve hatta sona erdiren davranışlardır. Gottman’a göre, bu dört davranış kalıbı sık sık ortaya çıkıyorsa ilişkide ciddi sorunlar yaşanma olasılığı yüksektir.
1. Eleştiri
Bir ilişkide her zaman birtakım şikayetler olacaktır ancak eleştiri kişiyi hedef alır. Eleştiri, partnerin karakterine veya kişiliğine yönelik olumsuz değerlendirmelerdir. Eşin kişiliğine veya karakterine yapılan bir saldırıdır. Eleştiriler genellikle “Sen her zaman…” veya “Sen hiçbir zaman…” gibi genellemelerle başlar ve partneri küçümseyici, suçlayıcı bir tonda olur.
Örnek: “Sen zaten her zaman bencilsin. Hiçbir zaman benim ihtiyaçlarımı düşünmüyorsun.”
2. Aşağılama
Alaycılık, küçümseyicilik, göz-devirme, saldırgan mizah ve taklidini yapma gibi davranışlarla kendini gösterir. Bu davranışlar, partneri değersiz hissettirmeyi amaçlayan bir tür saldırganlıktır. İlişkilerdeki en yıkıcı atlı olarak kabul edilir.
Örnek: “Seninle bu konuda tartışmak bir çocukla tartışmak gibi. Hiçbir şey anlamıyorsun.”
3. Savunma
Kendini savunma bazı durumlarda anlaşılabilir bir davranış olmasına rağmen, eğer suçlayıcılık taşıyorsa (“Sorun olan sensin”) nadiren işe yarar. Savunma, eleştirildiğinde veya suçlandığında sorumluluk almaktan kaçınma ve karşı saldırıya geçme davranışıdır. Bu tutum, çatışmaları çözmek yerine daha da derinleştirir.
Örnek: “Sorun bende değil. Sürekli bir şeyleri yanlış anlıyorsun. Her şeyi abartıyorsun.”
4. Duvar Örme
Kendini savunmak ya da karşı tarafa saldırmak yerine kişinin kendini geri çekmesidir. Duvar örme davranışı, dinleyici etkileşimden çekildiğinde, içine kapandığında ve partnerine yanıt vermeyi bıraktığında meydana gelir. Az konuşmak, sürekli meşgul görünmek gibi yollarla kişi duvar örebilir. Tartışma sırasında konuşmayı kesmek, evden çıkıp gitmek örnek olarak verilebilir. Duyguların taşmasına karşı alınan bir önlem olabilir. Genellikle yoğun stres veya bunalmışlık duygusuyla ortaya çıkar.
Örnek: “Partneri konuşurken ifadesiz dinlemek, başka bir yere bakmak veya odayı terk etmek.”
Mahşerin Dört Atlısına Karşı Çözüm Yolları
Gottman, bu dört olumsuz davranışın üstesinden gelmek için bazı etkili stratejiler sunar:
Eleştirinin Yerine Şikayet / İstek
Eleştiriyi belirli bir davranış hakkında şikayet / istek ile değiştirin. Spesifik davranışları dile getirerek şikayette bulunmak, partnerinizin savunmaya geçmesini engeller ve sorunu çözmeye yönelik bir diyalog başlatır.
Eleştiri: “Bencil birisin. Her zaman evi dağıtıyorsun.”
Şikayet: “Bu hafta ev işlerinde daha fazla yardımına ihtiyacım var. Akşam yemeğinden sonra mutfağı birlikte toplayabilir miyiz?”
Aşağılamanın Yerine Takdir ve Saygı
Partnerinize karşı duyduğunuz takdir ve saygıyı ifade etmeyi unutmayın. Olumlu özelliklerine odaklanmayı ihmal etmeyin.
Aşağılama: “Ne kadar tembelsin, yine mi işlerini bitiremedin?”
Takdir: “Bu hafta işlerinin ne kadar yoğun olduğunu biliyorum. Çabanı takdir ediyorum ve sana destek olmak istiyorum.”
Savunma Yerine Sorumluluk Alma
Eleştiriyi duymaktan hoşlanmasanız bile kabul edin ve sorumluluk alın.
Savunma: “Her şeyi yanlış anlıyorsun, çok alıngansın.”
Sorumluluk Alma: “Evet, dün akşam biraz sert konuştum. Bunun seni nasıl etkilediğini anlıyorum ve özür dilerim. Haklı olabilirsin, bundan sonra daha dikkatli olacağım.”
Duvar Örmenin Yerine Öz Düzenleme Becerisi
Duvar örmek yerine kendinizi sakinleştirmek için kısa bir mola verin ve sonra konuşmaya daha az gergin ve rahat bir şekilde geri dönün.
Duvar Örme: “Bu konuda konuşmak istemiyorum” diyerek konuşmayı kesmek.
Öz Düzenleme: “Biraz sakinleşmek için kısa bir ara vermem gerekiyor. 10 dakika sonra konuşmaya devam edebilir miyiz?”.
GOTTMAN, J.M. and LEVENSON, R.W. (1999), How Stable Is Marital Interaction Over Time?. Family Process, 38: 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.1999.00159.x