İlişkilerde Yaşanan Kaygının Nedeni: Terk Edilme Şeması

İlişkilerinizde kendinizi şüpheye düşerken, reddedilmekten korkarken, en ufak sorunları bile ilişkinin biteceği şeklinde yorumlarken veya sürekli güvence ararken buluyor musunuz? Eğer bu deneyimleri sıklıkla yaşıyorsanız terk edilme şemasının etkilerini ilişkilerinizde hissediyor olabilirsiniz. 

Terk edilme şeması, erken çocukluk dönemindeki terk edilme deneyiminden veya istikrarsız ilişkilerden kaynaklanır. Sadece fiziksel terk edilmenin değil, duygusal olarak terk edilmenin de sonuca gelişir. Bir çocuğun şefkate, ilgiye ve onaya ihtiyaç duyduğu dönemlerde, bu duygusal ihtiyaçların yeterince karşılanmaması ilişkilere yönelik güvensizlik duygusunu oluşturur. Duygusal olarak dengesiz veya öngörülemez (örneğin öfke patlamalarına yatkın, sevgisini koşullu olarak gösteren ebeveynler) ebeveynlere sahip olmak terk edilme şemasını besler. Bu şema, var olan ilişkilerin uzun sürmeyeceği ve eninde sonunda kişinin terk edileceği beklentisi ile karakterizedir.

Terk Edilme Şemasının Nedenleri 

Erken yaş deneyimleri: Çocukluk dönemindeki ihmal, ebeveynden uzak kalma, tutarsız bakım, önemli bir bağlanma figürünün erken yaşta kaybı veya dengesiz aile ilişkileri gibi deneyimler. 

İstikrarsız ilişkiler: Ergenlik veya yetişkinlik döneminde tekrarlanan istikrarsız ilişkiler, erken çocukluk döneminde temeli atılan eninde sonunda terk edileceği veya ihanete uğrayacağına yönelik inancı güçlendirebilir.

Duygusal veya fiziksel ihmal: Önemli gelişim aşamalarında duygusal desteğin, onaylanmanın veya ilginin eksik olması bu şemanın gelişimine katkıda bulunur. 

Kayıp veya terk edilme deneyimi: Ebeveynlerin boşanması veya vefatı yoluyla önemli kayıplar yaşamak.

Bakım verenler ile kurulan bağ: Duygusal olarak ulaşılamayan, istismar eden, yeterli ilgi ve bakımı sağlamayan bir bakım verene sahip olmak bu şemanın gelişmesine katkıda bulunabilir. Güvensiz bağlanma stiline sahip olmak da bu şema için risk faktörüdür.

Bu nedenler şemanın gelişimi için kapsamlı bir liste değildir. Her bireyin deneyimi özeldir ve şemanın gelişimi farklılık gösterebilir.

Terk Edilme Şemasının Etkileri

Terk edilme şeması kişinin kendini, diğerlerini ve çevrelerindeki dünyayı nasıl algıladığını ve davranışlarını etkileyen köklü bir düşünce kalıbıdır. Kişinin ilişkilerini olumsuz yönde etkiler. Bu etkilerden bazıları aşağıdaki gibidir. 

• Reddedilme veya terk edilme korkusu: İlişki istikrarlı ve sorunsuz olsa da sürekli endişeli hisseder veya başkalarının onu terk etmesini veya reddetmesini bekler.
• Düşük özgüven: Sevgiyi, ilgiyi veya bakımı hak etmediğini düşünür. Kendini değersiz, yetersiz veya terk edilmeye layık hisseder.
• Onay arama: Terk edilme korkusunu hafifletmek için sürekli olarak başkalarından güvence, ilgi veya onay arar.
• Sağlıklı ilişkiler kurmada yaşanan problemler: Bazı bireyler kendilerini terk edilmekten korumak için ilişkiden kaçınma davranışları sergileyebilirken, diğerleri aşırı derecede bağımlı hale gelebilir.
• Duygusal güvenlik hissini zedeler:  Başkalarına güvenmekte zorluk yaşar ve hayal kırıklığına uğramaktan çok korkar.
• İlişkilerde kaygı: Terk edilme şeması ilişkilerde yaşanan kaygının temel nedenidir. Sakin ve tutarlı bir ilişkiye sahip olmak zorlaşır. İlişki içinde olmak bir felaketin yaklaşmakta olduğu hissini beraberinde getirir. 
• Arkadaşlık ilişkileri: Terk edilme şemasının etkileri genelllikle romantik ilişkilerde kendini gösterse de arkadaşlık ilişkilerini de etkileyebilir. 

Terk Edilme Şeması ile Başa Çıkmanın Yolları

Geçmişinizi tanıyın: Şemanızın geçmişteki kökenlerini bilmek bugün yaşadığınız problemi tamamen ortadan kaldırmayabilir. Ancak ilişkilerde yaşadığınızı kaygının ve zorlanmanın nedenini bilmek size bir açıklama sağlar. Farkındalık değişim için ilk adımdır. 

Şemanızın tetikleyicilerini tanıyın: Şemanız tehlikeli olmayan durumları bile tehlikeli olarak algılamanıza ve kaygı duymanıza sebep olabilir. Yalnız kalmak, partnerinizin şehir dışında olması, partnerinizin ilgisini yüzde yüz size verememesi gibi durumlar şemanızı tetikleyebilir ve terk ediliyor olduğunuzu düşünmenize sebep olabilir. Bu anların farkında olun ve terk edilme şemanızın tetiklenmiş olabileceğini kendinize hatırlatın.

Sağlıklı ilişkiler kurun: Destekleyici ve güvenilir kişilerle ilişki kurmaya odaklanın. Terk edilme şemasına sahip kişiler güvenilmez kişileri daha çekici bulabilir. Her ne kadar hoşlansanız veya çekici bulsanız da size tutarlı davranmayan kişilerden uzak durun.

Psikoterapi: Özellikle şema terapisi alanında uzmanlaşmış bir psikoterapist ile çalışmak bu şemanın hayatınız üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olacaktır.

Başa Çıkma Stratejileri Geliştirin: Kaygınızın yüksek olduğu zamanlarda önemli kararlar vermemeye çalışın. Yoga, meditasyon, yürüyüş  gibi duygu durumunuzu düzenleyecek stratejilerden faydalanabilirsiniz. Kaygılandığınız anlardan partnerinizden uzaklaşmak yerine onunla bağ kurmaya çalışın. Duygularınızı ve düşüncelerinizi suçlayıcı olmayan bir dille ifade edin. Sizi terk etmesinden korktuğunuz kişiye aşırı yapışmak sizden bunalmasına ve uzaklaşmasına yol açabilir. Kaygınız ne kadar yüksek olsa da partnerinize alan tanıdığınızdan emin olun. 

Terk Edilme Şemasına Eşlik Eden Diğer Problemler

Terk edilme şeması diğer psikolojik sorunlarla bir arada görülebilir ve bu sorunların oluşmasına katkıda bulunabilir. Terk edilme şemasına sıklıkla eşlik eden diğer problemler aşağıdaki gibidir.

Kaygı bozuklukları: Terk edilme şeması var olan yaygın anksiyete bozukluğu, sosyal fobi, panik bozukluk gibi kaygı bozukluklarını şiddetlendirebilir. 

Depresyon: Şemaya eşlik eden yalnızlık duygusu, düşük özgüven ve umutsuzluk depresyon için risk faktörüdür.

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB):  Geçmişteki terk edilme veya reddedilme deneyimleriyle ilgili travma, TSSB semptomlarına yol açabilir.

Madde bağımlılığı: Şemanın yarattığı sıkıntı ile başa çıkmak için bazı bireyler madde kullanımına yönelebilir. Bunaltıcı duyguları madde veya alkol ile bastırmaya çalışabilir.

Yeme bozuklukları: Şemadan kaynaklı duygusal sıkıntıyı yönetmeye yönelik bir başa çıkma yöntemi ile bağlantılı olabilir.

Terk Edilme Ölçeği

Bu ölçek sizin terk edilme şemanızı ölçecektir. Aşağıdaki ölçeği kullanarak maddeleri puanlayın. Her maddeyi, yetişkin hayatınızda genel olarak ne hissettiğinize veya nasıl davrandığınıza bağlı olarak derecelendirin. Yetişkinlik yıllarınızda çok fazla farklılık varsa, bir maddeyi derecelendirirken son bir veya iki yıla odaklanın. 

(Terk edilme ölçeği hakkında bilgi sahibi olunması amacıyla ölçeğe yer verilmiştir.Teşhis amacıyla kullanılmamalıdır.Değerlendirme mutlaka şema terapisti tarafından yapılmalıdır. Ölçek Jeffrey E. Young’ın Hayatı Yeniden Keşfedin adlı kitabından alınmıştır.)

Puanlama

1. Hiç doğru değil
2. Genellikle doğru
3. Kısmen doğru
4. Biraz doğru
5. Genellikle doğru
6. Kesinlikle doğru

 

1. Sevdiğim insanların öleceğine veya beni terk edeceğine dair çok fazla endişe duyarım.
2. İnsanların beni terk edeceğinden korktuğum için insanlara yapışırım. Sağlam bir desteğim yok.
3. Durmadan bana bağlı kalmayacak insanlara aşık oluyorum.
4. İnsanlar hayatıma girip çıkıyorlar.
5. Sevdiğim biri uzaklaştığı zaman umutsuzluğa kapılıyorum.
6. Sevgililerimin  beni terk edeceği fikrine o kadar takılmış durumdayım ki, onları uzaklaştırıyorum.
7. Bana en yakın olan insanların sağı solu belli olmaz. Bir an benim yanımdadırlar ama sonra bir an yok olurlar.
8. Başka insanlara çok fazla ihtiyaç duyarım.
9. Sonunda yalnız kalacağım.

Terk Edilme Puanlarınızı Yorumlama

(9 maddeye verdiğiniz puanları toplayın)

10-19   Çok düşük: Bu şema muhtemelen sizin için geçerli değildir.

20-29   Düşük: Bu şema sizin için arada sırada geçerlidir.

30-39   Orta: Bu şema sizin hayatınızda bir sorundur.

40-49   Yüksek: Bu kesinlikle sizin için önemli bir şemadır.

50-60   Çok yüksek: Bu kesinlikle sizin temel şemalarınızdan bir tanesidir.